تحول دیجیتال چیست؟ مزایا وانواع آن

زمان مطالعه: 9 دقیقه

تحول دیجیتال، یک دگرگونی بنیادین و همه جانبه است که روش کار، تفکر و ارزش آفرینی کسب و کارها را در عصر حاضر بازتعریف می‌کند. در محیط های تجاری که هر روز رقابتی‌تر می‌شوند و مشتریانی که انتظارتشان دائم در حال افزایش است، پذیرش تحول دیجیتال، برای بقا، کارایی و کسب مزیت رقابتی کسب و کار، یک ضرورت محسوب می‌شود. همراه ما بمانید تا با مفهوم تحول دیجیتال آشنا شویم.

تحول دیجیتال چیست؟

تحول دیجیتال (Digital transformation) یا DT به معنی یکپارچه سازی فناوری‌های دیجیتال با تمامی زمینه‌های کسب و کار است. این مفهوم بر تغییر نحوه انجام عملیات و ارزش گذاری بر مشتری متمرکز است و به ایجاد تغییرات فرهنگی- سازمانی برای مقابله با چالش‌های موجود نیز می‌پردازد.

در واقع، DT، فرایند دیجیتالی کردن فرایندهای داخلی و خارجی سازمان با استفاده از فناوری است و به کسب و کارها کمک می‌کند تا عملکرد خود را بهبود ببخشند و با خطر اختلالات و مشکلات کاری مقابله کنند.

تحول دیجیتال بر کدام بخش پروژه تاثیر می‌گذارد؟

تحول دیجیتال، تقریبا بر تمام بخش‌های چرخه حیات یک پروژه تأثیر می‌گذارد، اما تأثیرات آن را می‌توان در چهار حوزه کلیدی طبقه ‌بندی کرد:

1. متدولوژی و رویکرد مدیریتی

تحول دیجیتال پارادایم‌های سنتی مدیریت پروژه را دگرگون می‌کند.

گذار به چابکی (Agile): در محیط دیجیتال، نیاز به پاسخگویی سریع به تغییرات بازار بسیار حیاتی است. پروژه‌ها از مدل‌های آبشاری (Waterfall) و خطی به متدولوژی‌های چابک (مانند Scrum و Kanban) حرکت می‌کنند. این امر بر بخش برنامه‌ریزی، زمان‌بندی و مدیریت ریسک تأثیر مستقیم می‌گذارد.

2.دامنه و خروجی پروژه

ماهیت محصول نهایی پروژه تحت تأثیر قرار می‌گیرد:

مشتری‌مداری (CX/UX): پروژه‌ها دیگر صرفا متمرکز بر تولید یک محصول داخلی نیستند، بلکه تمرکز اصلی بر خلق یک تجربه دیجیتال بی‌نقص برای کاربران نهایی است. این امر باعث می‌شود که تعریف دامنه  با استفاده از داده‌ها و بازخوردهای مداوم انجام شود.

محصولات مبتنی بر داده: خروجی بسیاری از پروژه‌های تحول دیجیتال، پلتفرم‌ها، سامانه‌ها و سرویس‌هایی هستند که مبتنی بر تحلیل داده‌های بزرگ (Big Data) و هوش مصنوعی (AI) عمل می‌کنند. این تغییر مستقیماً بر طراحی و الزامات فنی پروژه اثر می‌گذارد.

3. اجرا و کنترل پروژه

فناوری‌های جدید، فرایند اجرای پروژه را بهبود می‌بخشند:

اتوماسیون: استفاده از اتوماسیون، فرایندهای رباتیک (RPA) در اجرای وظایف تکراری و مراحل تست پروژه، سرعت و دقت را افزایش می‌دهد.

تحلیل‌های پیش‌بینانه: به جای اتکا به گزارش‌های گذشته‌نگر، از داده‌ها برای پیش‌بینی ریسک‌ها و نیازهای منابع در مرحله کنترل و نظارت استفاده می‌شود.

همکاری لحظه‌ای: ابزارهای ارتباطی و پلتفرم‌های ابری، امکان همکاری تیم‌ها را صرف‌نظر از موقعیت جغرافیایی، در مرحله اجرا فراهم می‌کنند.

4. تیم پروژه و مهارت‌‌های اعضای تیم

تحول دیجیتال، ساختار تیم و مهارت‌های لازم برای موفقیت را تغییر می‌دهد:

نیاز به مهارت‌های جدید: تیم‌های پروژه باید شامل متخصصانی با مهارت‌های دیجیتال (مانند دانشمندان داده، مهندسان ابری، متخصصان تجربه کاربری و…) باشد. این امر بر مدیریت منابع انسانی و آموزش در پروژه موثر است.

فرهنگ تکرار و آزمایش: در محیط دیجیتال، شکست‌، به عنوان فرصتی برای یادگیری سریع است. این تغییر فرهنگی، بر نحوه مدیریت تیم و تحمل ریسک در پروژه تأثیر می‌گذارد.

مزایای تحول دیجیتال

مزایای تحول دیجیتال بسیار گسترده هستند و به سازمان‌ها امکان می‌دهند تا در یک بازار رقابتی و به شدت متغیر، عملکردی بهتر، کارآمدتر و مشتری‌مدارتر داشته باشند.

• افزایش چابکی سازمانی

تحول دیجیتال، علاوه بر ویژگی‌هایی مانند سرعت بیشتر، انعطاف پذیری بالاتر و کاهش هزینه‌ها، کسب و کارها را به چابکی نزدیک‌تر می‌کند. رویکرد چابک (Agile) به سازمان‌ها امکان می‌دهد تا استراتژی بهبود مستمر را در فرایندها پیاده سازی کرده و نوآوری در فرایندها و چابکی آنها را نهادینه کنند.

• افزایش بهره‌وری

نرم افزارهای تحول دیجیتال، با خودکارسازی وظایف روزانه دستی اعضای تیم را خودکارسازی می‌کنند. به این ترتیب، کار تیمی اعضا بهبود پیدا می‌کند و خروجی کار بهینه سازی می‌شود.

• افزایش کارایی عملیاتی و کاهش هزینه‌ها

پیاده‌سازی اتوماسیون فرایندهای رباتیک (RPA) و هوش مصنوعی در فرایندهای داخلی سازمان (مانند حسابداری، مدیریت زنجیره تأمین و…) منجر به انجام سریع‌تر، دقیق‌تر، کامل‌تر و بدون خطای وظایف تکراری می‌شود و اتلاف منابع را به حداق می‌رساند.

• بهبود تجربه مشتری

کسب و کارها با هوش مصنوعی، Big Data و اتوماسیون می‌توانند رفتارها و ترجیحات مشتریان را بیشتر و بهتر درک کنند. این منجر به ارائه محصولات و خدمات شخصی سازی شده، ایجاد کانال‌های ارتباطی یکپارچه و پشتیبانی بهتر و سریع‌تر می‌شود. بنابراین، وفاداری مشتریان و نرخ تبدیل افزایش پیدا می‌کند.

• تصمیم‌گیری مبتنی بر داده

با جمع‌آوری، تحلیل و بررسی در لحظه حجم عظیم داده‌ها (Real-Time)، کسب و کارها می‌توانند بر اساس واقعیت تصمیم بگیرند. مواردی مانند: تحلیل‌های پیش‌بینانه و مدل‌های یادگیری ماشین، به مدیران سازمان امکان می‌دهد تا ضمن پیش بینی روندهای بازار، ریسک‌ها را سریع‌تر شناسایی کرده و فرصت‌های جدید را با دقت هدف قرار دهند.

• انعطاف پذیری و نوآوری

با اجرای رویکرد چابک (Agile) و ابزارهای مدرن مانند DevOps، اعضای تیم می‌توانند محصولات را در چرخه‌های کوتاه‌تر (Sprint) توسعه دهند، آزمایش کنند و بازخورد دریافت کنند.

به این ترتیب، کسب و کارها به سرعت با تغییرات ناگهانی بازار تطبیق پیدا کرده و می‌توانند نوآوری‌های تحول آفرین را به موقع به بازار عرضه کنند.

• توانمندسازی کارکنان

نرم افزارهای همکاری ابری، پلتفرم‌های ارتباطی یکپارچه و سیستم‌های مدیریت دانش، امکان دورکاری و همکاری تیمی مؤثر را فراهم می‌کنند. علاوه بر این، اتوماسیون وظایف تکراری، کارکنان سازمان را از کارهای کسل‌کننده رها کرده و به آن‌ها اجازه می‌دهد بر فعالیت‌های نیازمند خلاقیت و حل مسئله متمرکز شوند. این امر، افزایش رضایت شغلی و ارتقای بهره‌وری را به دنبال دارد.

محرک‌های طرح تحول دیجیتال چیست؟

چند سالی است که سازمان‌ها و شرکت‌ها برای مقابله با احتمال ایجاد مشکل و اختلال، طرح DT را آغاز کرده‌اند.

به عنوان مثال، خرده فروشان محلی در پاسخ به کاهش اجناس موجود در بازار توسط سایت‌های بزرگ، در حال طراحی و ساخت الگوهایی برای اصلاح تدارکات و ذخیره کالاهای مختلف هستند.

همه‌گیری ویروس کرونا نیز، تعیین اولویت نقشه‌های راهبردی را برای رهبران فناوری اطلاعات به یک ضرورت تبدیل کرده است.

این اهداف با پیاده سازی نرم افزار یادگیری ماشین (ML) به سازمان‌ها و شرکت‌های مختلف از طریق زنجیره تامین کمک می‌کند. آنچه اهمیت دارد این است که، نحوه به کار رفتن این ابزارها، روش‌ها و سایر راه‌حل‌ها در تمامی بخش‌های سازمان یا شرکت، تصویری بسیار روشن‌تر و واضح‌تر از DT در آن را ارائه داده و اولویت‌های آن کسب و کار را مشخص می‌کند.

ابعاد تحول دیجیتال کدامند؟

ابعاد تحول دیجیتال، تضمین می‌کند که تحول، یک دگرگونی جامع در تمام سطوح سازمان است. این ابعاد، به جنبه‌های مختلفی اشاره می‌کند که یک سازمان برای موفقیت در این مسیر باید به آن‌ها توجه کند.

•  بعد فناوری

این بعد شامل زیرساخت‌ها، ابزارها و پلتفرم‌های دیجیتالی است که سازمان از آن‌ها استفاده می‌کند.

• بعد فرایند

این بعد به بازطراحی و بهینه‌سازی فرایندهای کسب ‌و کار با بهره‌گیری از فناوری‌های دیجیتال اشاره می‌کند.

• بعد فرهنگی و سازمانی

این بعد بر تغییر ساختار سازمان، فرهنگ، مهارت‌ها و ذهنیت کارکنان متمرکز است.

• بعد تجربه مشتری

این بعد بر نحوه تعامل سازمان با مشتریان و ارتقای تجربه آن‌ها از طریق کانال‌ها و خدمات دیجیتال اشاره می‌کند.

•  بعد مدل کسب‌ و کار

این بعد به کشف و پیاده‌سازی مدل‌های جدید درآمدزایی و ارزش‌آفرینی با استفاده از قابلیت‌های دیجیتال می‌پردازد.

انواع تحول دیجیتال

انواع مختلف تحول دیجیتال، بر اساس رویکرد و دامنه تغییرات به دسته‌های زیر تقسیم می‌شود:

• دیجیتالی‌سازی (Digitization): تبدیل اطلاعات آنالوگ به فرمت دیجیتال مانند اسکن اسناد

• دیجیتالیزاسیون (Digitalization): استفاده از فناوری برای بهبود فرایندهای موجود و اتوماسیون آن‌ها، مانند استفاده از CRM

• تحول دیجیتال (Digital Transformation): تغییر عمیق و بنیادین در مدل کسب ‌و کار، فرهنگ و ارزش پیشنهادی سازمان با بهره‌گیری استراتژیک از فناوری‌های دیجیتال

علاوه بر این، تحول دیجیتال بر اساس تمرکز و جنبه‌هایی که مورد توجه قرار می‌گیرند، به صورت زیر تقسیم بندی می‌شود:

• تحول تجربه مشتری: تمرکز بر افزایش تعاملات و رضایت مشتریان.

• تحول فرایندهای عملیاتی: تمرکز بر افزایش کارایی و اتوماسیون داخلی.

• تحول مدل کسب ‌و کار: تمرکز بر ایجاد مدل‌های درآمدی و مد‌های ارزش جدید.

• تحول سازمانی و فرهنگی: تمرکز بر ایجاد چابکی، مهارت و فرهنگ نوآوری در سازمان.

• تحول دامنه: افزایش و گسترش مقیاس، دسترسی و یا تنوع فعالیت‌های کسب‌ و کار با بهره‌گیری از فناوری‌های دیجیتال

مراحل تحول دیجیتال موثر

ابتکار تحول دیجیتال موثر، معمولا در 3 مرحله انجام می‌شود:

مرحله1: ارزیابی

آیا از وضعیت فعلی کسب و کار و پلتفرم‌های خود درک خوبی دارید؟

تحول دیجیتال موثر، اصلا ساده نیست، بلکه می‌تواند به یک تعهد طولانی و پرهزینه تبدیل شود. همچنین، می‌تواند تا سالها ارزش خود را نشان ندهد و در نهایت، اهداف تجاری را برآورده نکند. برای کاهش ریسک و افزایش سرعت ورود به بازار، به کسب و کارها توصیه می‌شود که با ارزیابی وضعیت فعلی کسب و کار، رویکردی جامع داشته باشند.

ارزیابی کارآمد و موثر، باید فراتر از فناوری‌ها و پلتفرم‌ها باشد. متغیرهای زیادی بر سلامت و کارایی یک کسب و کار و اعضای تیم آن اثر می‌گذارند. این موارد را می‌توانید به 4 بخش تقسیم کنید:

• چشم‌انداز

• افراد

• پلتفرم‌ها

• داده‌ها

مرحله2: عناصر بنیادی

روابط و وابستگی بین عناصر اساسی اکوسیستم دیجیتال شما چیست؟

هنگامی که نقاط قوت و ضعف خود را شناختید، وقت آن است که برای تغییر برنامه‌ریزی کنید. سازمان‌های دیجیتال موفق و کارآمد، می‌توانند تغییرات مختلف را در سراسر کسب و کار خود هماهنگ کنند. در اغلب اوقات، کسب و کارها سعی می‌کنند با یک مولفه (مثلا چارچوب‌های نوآوری) مقابله کنند، بدون اینکه بدانند سایر عناصر چگونه تحت تاثیر قرار خواهند گرفت یا چگونه همه چیز با هم هماهنگ می‌شود. به این ترتیب، علائم مورد توجه قرار می‌گیرند، اما علت اصلی نیستند. همچنین، غفلت از وابستگی فاکتورها که می‌تواند در جریان کار بسیار مخرب باشد، به سادگی مورد غفلت قرار می‌گیرد.

تسریع در عملیات، با استفاده از عناصر و چارچوب‌های بنیادی به دست می‌آید. این به تیم‌ها اجازه می‌دهد سریع‌تر حرکت کنند، به صورت تدریجی یاد بگیرند، بهبود یابند و پیشرفت کنند. نکته مهم این است که یک نقشه راه ایجاد کنید که بدون کاهش سرعت، وابستگی‌ها را در سراسر سازمان شما تشخیص دهد و مدیریت کند.

در این بخش 6 مولفه به هم پیوسته وجود دارد که کسب و کار شما را به نسخه‌ای چابک‌تر، به صرفه‌تر و پیشرفته‌تر تبدیل می‌کند:

• طراحی سازمانی

• مدل عملیاتی چابک

• چارچوب نوآوری

• پلتفرم‌ها و داده‌ها

• افراد و فرهنگ

• مدیریت تغییر

مرحله3: ایجاد یک برنامه عملیاتی

مسیر پیش روی شما چیست؟ آیا قابل اجرا، قابل اندازه گیری و کاملا با چشم‌انداز و استراتژی کلی کسب و کار شما همسو است؟

تا اینجا شما تحقیقات را انجام داده و یک طرح تحول دیجیتال موثر ایجاد کرده‌اید. اکنون زمان اعمال این طرح است. در مورد اجرای کورکورانه چارچوب‌هایی که برای سایر سازمان‌ها کارآمد بوده‌اند (مانند Spotify Squads)، بدون در نظر گرفتن نیازهای کسب و کار و فرهنگ منحصر به فرد سازمان خود، کاملا محتاط باشید.

اقدامات شما باید کاملا متناسب با سازمان شما باشد. این ممکن است به معنای بازسازی تیم‌های کسب و کار برای هماهنگی بهتر با جریان‌های ارزش، برگزاری کارگاه‌های تفکر طراحی برای از بین بردن ریسک یک ایده، رفع یک مشکل یا راه‌اندازی یک شتاب دهنده نوآوری باشد.

چند نمونه تحول دیجتال در صنایع مختلف

• حوزه خرده فروشی

• خرید آنلاین، تحویل در فروشگاه (Buy Online, Pick Up In Store): تجارت الکترونیک و فروش چندکانالی به جای فروشگاه‌های سنتی
• ایجاد فروشگا‌های آنلاین و ادغام تجربه خرید آنلاین و آفلاین
• امکان استفاده از داده‌های مشتری برای ارائه توصیه‌های محصول شخصی‌سازی ‌شده و هدفمند، که منجر به افزایش نرخ تبدیل می‌شود.

• حوزه تولید

• تعمیر و نگهداری پیش بینانه (Predictive Maintenance): امکان استفاده از سنسورها و اینترنت اشیا (IoT) برای جمع‌آوری داده‌های لحظه‌ای از دستگاه‌ها جهت پیش بینی زمان احتمالی خرابی و تعمیر و نگهداری پیش بینانه.
• کارخانه هوشمند (Smart Factory): سیستم‌های تولید، زنجیره تامین و تجهیزات به هم متصل هستند و از طریق هوش مصنوعی برای بهینه ‌سازی تولید و مصرف انرژی تصمیم گیری می‌کنند.

• حوزه پزشکی

• پروندهای الکترونیک سلامت (EHR): امکان دسترس امن و سریع به پروندهای پزشکی بیماران توسط پزشکان مختلف در همه مناطق
• پزشکی از راه دور (Telemedicine): امکان مشاوره و معاینه از راه دور از طریق ویدئو کنفرانس، به ویژه برای مناطق دورافتاده یا برای بیمارانی که محدودیت حرکتی دارند.

سوالات متداول

تحول دیجیتال به زبان ساده چیست؟

تحول دیجیتال یکی از ابتکارات استراتژی کسب ‌و کار است که فناوری دیجیتال را در تمام حوزه‌های یک سازمان ادغام می‌کند. این تحول، فرایندها، محصولات، عملیات و مجموعه فناوری‌های یک سازمان را ارزیابی و به روز رسانی می‌کند تا نوآوری مستمر، سریع و مشتری‌ محور، امکان پذیر شود.

4 نوع تحول دیجیتال کدامند؟

تحول دیجیتال به 4 نوع تقسیم می‌شود:

• تحول مدل کسب و کار
• تحول حوزه کسب و کار
• تحول فرایند کسب و کار
• تحول ابری

نمونه ای از تحول دیجیتال چیست؟

نمونه‌ای از تحول دیجیتال در صنعت خرده فروشی:

• خرید آنلاین، تحویل در فروشگاه (Buy Online, Pick Up In Store): تجارت الکترونیک و فروش چندکانالی به جای فروشگاه‌های سنتی
• ایجاد فروشگا‌های آنلاین و ادغام تجربه خرید آنلاین و آفلاین
• امکان استفاده از داده‌های مشتری برای ارائه توصیه‌های محصول شخصی‌سازی ‌شده و هدفمند، که منجر به افزایش نرخ تبدیل می‌شود.

5حوزه اصلی تحول دیجیتال چیست؟

5 حوزه اصلی تحول دیجیتال عبارت است از:

• تحول فرایند
• تحول مدل کسب و کار
• تحول دامنه
• تحول فرهنگی
• تحول عملیاتی

سخن پایانی

تحول دیجیتال، نوعی بازنگری اساسی در نحوه عملکرد یک سازمان و به معنی یکپارچه سازی فناوری‌های دیجیتال با تمامی زمینه‌های کسب و کار است. از آنجا که تکنولوژی در توانایی تغییر و تکامل کسب و کار و خلق ارزش برای مشتریان نقش اصلی را بر عهده دارد، گاهی اوقات لازم است مدیران کسب و کار، فرایندهای قدیمی را کنار بگذارند تا بتوانند فعالیت‌های جدیدتر و موثرتری نجام دهند و سازمان را با موفقیت در مسیر تحول دیجیتال هدایت کنند.