بلاک چین چیست؟ تعریف Blockchain به زبان ساده و کاربرد آن

بلاک چین (Blockchain)، یک دفتر کل دیجیتال غیرمتمرکز است که به طور ایمن سوابق را در شبکهای از رایانهها به روشی شفاف، تغییرناپذیر و مقاوم در برابر تغییر و دستکاری ذخیره میکند. هر “بلوک” حاوی داده است و بلوکها در یک “زنجیره” زمانی به هم متصل هستند. به طور کلی، بلاکچین یک پایگاه داده توزیع شده و غیر قابل تغییر است که برای ثبت و تایید تراکنشها و اطلاعات مورد استفاده قرار میگیرد.
امروز به شما خواهیم گفت بهترین تعریف برای بلاک چین چیست، این فناوری چگونه کار میکند و چه کاربردهایی دارد.
بلاک چین چیست؟
واژه Blockchain ترکیب دو کلمه Block (بلوک) و Chain (زنجیره)، به معنی زنجیرهای از بلوکهاست. اطلاعات در بلوکها ثبت میشوند و به صورت زنجیره با هم مرتبط هستند، این زنجیره، بلاک چین را تشکیل میدهد.
میتوانید بلاک چین را یک پایگاه داده توزیع شده در نظر بگیرید که بین گرههای یک شبکه کامپیوتری به اشتراک گذاشته میشود. این سیستم به عنوان یک پایگاه داده، اطلاعات را به صورت الکترونیکی در قالب دیجیتال ذخیره میکند. بلاک چینها بیشتر به دلیل نقش حیاتی خود در سیستم ارزهای دیجیتال و همچنین برای حفظ رکورد ایمن و غیر متمرکز تراکنشها شناخته میشوند. با پیدایش بیت کوین، مفهوم بلاک چین برای اولین بار مطرح شد و مدیر ارزهای دیجیتال از این راهکار برای ذخیره اطلاعات مربوط به دارایی کاربران بهره برد.
اما تعریف بلاک چین به زبان ساده، این است که، یک دفتر کل برای ذخیره اطلاعات مختلف به صورت امن و غیرقابل دستکاری است که یک نسخه از اطلاعات ذخیره شده در زنجیره بلوکی اصلی را در اختیار هر عضو شبکه قرار میدهد. اعضا در این شبکه، Node یا گره نامیده میشوند. به بیان دیگر، بلاک چین روی شبکهای از اعضای مختلف پیاده سازی میشود. به این ترتیب، همه اعضا در مدیریت و نحوه انجام کارها نقش خواهند داشت.
خوب است بدانید که در مورد بیت کوین، سیستم بلاک چین به صورت غیرمتمرکز مورد استفاده قرار میگیرد تا همه کاربران به صورت جمعی، بر سیستم کنترل داشته باشند. بلاک چینهای غیرمتمرکز تغییر ناپذیرند، یعنی تراکنشها به طور دائم ثبت میشوند و برای همه افراد قابل مشاهده هستند.
کیف پول بلاک چین (Blockchain Wallet) یک نرمافزار یا سرویس آنلاین است که برای کاربران امکان مدیریت، ذخیره و تراکنش ارزهای دیجیتال را فراهم میکند. این کیف پول، از کلیدهای عمومی و خصوصی برای این کار استفاده میکند و یک واسطه امن بین کاربران و بلاک چین محسوب میشود.
اجزای اصلی بلاک چین چیست؟
یک بلاکچین از تعدادی عناصر کلیدی تشکیل شده که برای ایجاد یک سیستم امن، شفاف و غیرمتمرکز با هم کار میکنند. این عناصر شامل یک دفتر کل توزیعشده، مکانیسمهای اجماع، شبکه همتا به همتا، رمزنگاری و قراردادهای هوشمند است.
دفتر کل توزیعشده
این یک پایگاه داده است که در چندین کامپیوتر (گره) در شبکه به اشتراک گذاشته میشود. این دفتر کل، تمام تراکنشها را به ترتیب زمانی و به صورت تغییرناپذیر ثبت میکند و دستکاری یا تغییر دادهها را دشوار میسازد.
مکانیسمهای اجماع
پروتکلهایی است که تضمین میکند همه گرههای شبکه در مورد اعتبار تراکنشهای جدید و بهروزرسانیهای دفتر کل توافق دارند. نمونههایی از آن شامل اثبات کار (PoW) و اثبات سهام (PoS) است.
شبکه همتا به همتا (P2P)
این ساختار به همه گرهها اجازه میدهد بدون نیاز به یک مرجع مرکزی، مستقیماً با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. هر گره یک کپی از دفتر کل دارد و در اعتبارسنجی تراکنشها شرکت میکند.
رمزنگاری
تکنیکهای رمزنگاری، مانند Hashing و امضاهای دیجیتال، برای ایمنسازی تراکنشها و تضمین یکپارچگی بلاکچین مورد استفاده قرار میگیرند. هشینگ یک اثر انگشت منحصر به فرد برای هر بلوک ایجاد میکند، در حالی که امضاهای دیجیتال صحت تراکنشها را تأیید میکنند.
قراردادهای هوشمند
در این قراردادهای خوداجرا، مفاد توافق نامه مستقیما به صورت کد نوشته میشود. آنها اجرای توافقنامهها را (در صورت برآورده شدن شرایط از پیش تعیینشده)، خودکارسازی میکنند و کارایی و شفافیت را افزایش میدهند.
مزایای استفاده از بلاک چین چیست؟
به کمک بلاک چین میتوانید انواع مختلفی از سیستمهای غیرمتمرکز را ایجاد کنید که این موضوع مزایای زیر را به همراه دارد:
- تراکنشهای شبکه بلاکچین به وسیله شبکهای متشکل از هزاران سیستم کامپیوتری تایید میشود. این موضوع، دخالت انسان در فرایند تایید را حذف میکند. بنابراین، احتمال خطا کاهش پیدا میکند و اطلاعات به صورت دقیق ثبت میشوند.
- بلاک چین، هیچکدام از اطلاعات خود را در یک مکان مرکزی ذخیره نمیکند. در این سیستم، یک زنجیره بلوکی، کپی شده و در سراسرشبکهای از کامپیوترها پخش میشود. هر زمان که بلوکی جدید به بلاکچین اضافه شود، هر کدام از کامپیوترهای موجود در شبکه، برای انعکاس تغییرات، بلاک چین خود را به روز میکند. با انتشار اطلاعات در سراسر شبکه، دستکاری در بلاکچین بسیار سخت میشود. مثلا اگر یک نسخه از بلاک چین به دست یک هکر بیفتد، تنها یک نسخه از اطلاعات در معرض خطر قرار میگیرد، نه تمام شبکه.
- شبکههای بلاک چین به عنوان پایگاه دادههای عمومی عمل میکنند. به این معنی که هر کس با اتصال به اینترنت میتواند فهرستی از تاریخچه تراکنشهای شبکه را به همراه جزئیات آنها مشاهده کند. اما نمیتواند به اطلاعات شناسایی کاربران دسترسی داشته باشد. در واقع شبکههای بلاک چین، کاملا محرمانه هستند.
- اکثر سیستمهای بلاکچین، منبع باز هستند. یعنی همه میتوانند کدهای آن را ملاحظه کنند. همچنین، هیچ منبع واقعی برای کنترل کدها یا نحوه ویرایش آنها وجود ندارد. به همین دلیل، هر کس میتواند در مورد تغییر یا ارتقای سیستم پیشنهاداتی ارائه دهد.
- از آنجا که فرایند پردازش و تایید اطلاعات در بلاک چینها توسط کاربران انجام میشود، هیچکدام از اعضا نمیتوانند بدون رضایت اکثریت افراد کاری انجام دهند. همچنین همه اعضا یک نسخه از دفتر کل را در اختیار دارند. این سیستم صریح و شفاف میتواند تغییرات بزرگ و ملموسی در سازمان ایجاد کند.
- با استفاده از قوانین اجماع، رمزنگاری و ارتباط زنجیرهای اطلاعات در بلاک چین، امکان تغییر یا دستکاری اطلاعات بسیار کم است. در نتیجه امنیت به بالاترین حد میرسد. خوب است بدانید قوانین اجماع به معنی روشهایی برای به توافق رسیدن اعضای یک شبکه است.
- امروزه سازمانها برای دریافت خدمات، هزینه زیادی به واسطهها پرداخت میکنند. با وجود سیستم بلاک چین، دیگر نیازی به وجود واسطه یا واحد کنترل مرکزی نیست. بنابراین، با حذف واسطهها هزینهها نیز کاهش پیدا میکند.
- از آنجا که در بلاک چین، هیچ ساز و کاری بر روی گرههای شبکه نظارت نمیکند، همه اعضا قدرت یکسانی دارند. پس هر اطلاعاتی که در بلوکها ثبت میشود، برای همیشه در معرض مشاهده همه اعضا قرار میگیرد.
- تمام تراکنشها و اطلاعات درون آنها در بلاک چین ذخیره میشود. بنابراین میتوانید تمام اطلاعات و حسابها را ردیابی کنید.
پرکاربردترین و بهترین بلاک چینها کدامند؟
هر بلاکچین ویژگیها و کاربردهای خاصی دارد. انتخاب بهترین نوع آن، بستگی به نیازهای کسب و کار شما شما دارد. برخی از پرکاربردترین بلاکچینها عبارت است از:
- بیتکوین
اولین و شناختهشدهترین بلاک چین است که به عنوان یک ارز دیجیتال غیرمتمرکز عمل میکند و امنیت بالایی دارد.
- اتریوم
یک پلتفرم بلاک چین عمومی است که امکان ایجاد قراردادهای هوشمند و برنامههای غیرمتمرکز (DApps) را فراهم میکند.
- سولانا
یک بلاک چین با سرعت بالا و کارمزد پایین است که برای برنامههای غیرمتمرکز و امور مالی غیرمتمرکز (DeFi) مناسب است.
- بایننس اسمارت چین
یک بلاک چین سازگار با ماشین مجازی اتریوم (EVM) است که سرعت و کارایی بالایی دارد و برای توسعه DApps و DeFi مناسب است.
- کاردانو
یک بلاک چین با تمرکز بر تحقیقات علمی و مقیاسپذیری است و برای کاربردهای متنوعی از جمله قراردادهای هوشمند و برنامههای غیرمتمرکز مورد استفاده قرار میگیرد.
- ترون
نوعی بلاک چین است که به طور خاص برای اشتراکگذاری و توزیع محتوا و داراییهای دیجیتال طراحی شده است.
کاربرد بلاک چین چیست؟
فناوری بلاک چین کاربردهای متنوع و گستردهای در حوزههای مختلف دارد. موارد زیر مهمترین کاربردهای بلاکچین محسوب میشوند:
- ارزهای دیجیتال
- زنجیره تامین
- ثبت و انتقال مالکیت
- سیستمهای رایگیری
- ذخیرهسازی امن اطلاعات
- ایجاد و مدیریت هویت دیجیتال
- پرداختهای بینالمللی
- اینترنت اشیا (IoT)
- سیستمهای مدیریت حساب
- تامین مالی
- ثبت اطلاعات پزشکی
- امور مالی غیرمتمرکز (DeFi)
- سازمانهای مستقل غیرمتمرکز (DAO)
ویژگیهای سیستم بلاک چین چیست؟
همان طور که گفتیم، بلاک چین یک تکنولوژی نسبتا جدید است که به صورت غیرمتمرکز فعالیت میکند. یعنی به جای داشتن یک مدیر، تمام کاربران میتوانند در مدیریت شبکه نقش داشته باشند. اکنون برخی از ویژگیهای مهم سیستم بلاک چین را معرفی میکنیم:
سیستم دیجیتال
از آنجا که تمام اطلاعات روی بلاک چین، دیجیتالی هستند، دیگر نیازی به اسناد کاغذی نخواهید داشت.
اطلاعات پایدار
اطلاعات سیستم بلاک چین، صحیح، کامل، همیشگی و در دسترس است. شما نمیتوانید هیچکدام از دادههای قدیمی این سیستم حذف کنید.
توزیع شده در بین تمام اعضا
بلاک چین، به عنوان یک دفترچه عمومی در میان تمام اعضای شبکه توزیع شده است. همچنین، کنترل و تایید تراکنشها نیز به وسیله این اعضا انجام میشود. از آنجا که نحوه عملکرد سیستم به صورتی است که امکان ایجاد هیچ خطایی در آن وجود ندارد، هر کدام از اعضای شبکه، قادرند اطلاعات دریافتی خود را بدون خطا و همچنین بدون نیاز به یک مرجع متمرکز، تایید کنند.
تراکنشهای تغییرناپذیر
تراکنشهای مبتنی بر بلاک چین، غیر قابل تغییرند، چرا که برای هریک از تراکنشها، تاریخ، ساعت انجام، شرکت کنندگان در آن و Hash بلوک قبلی به خوبی رمزگذاری شده است. بنابراین، عملیات حذف و برگشت یک تراکنش در بلاک چین، غیرممکن است.
استفاده از الگوریتم اجماع
یک تراکنش، تنها در صورتی روی بلاک چین اجرا میشود که حداقل 51 درصد (بیش از نصف) شرکت کنندگان آن را تایید کنند. بر اساس خاصیت اجماع، تنها راه ایجاد تراکنش در این سیستم، جلب اعتماد و تایید اکثر مشارکت کنندگان در شبکه است.
سیستم سلسله مراتبی
هر بلوک در بلاک چین، اطلاعات مربوط به بلوک قبلی را در خود نگهداری میکند. این بلوکهای متصل به هم، زنجیرهای را تشکیل میدهند که حاوی تراکنشهای انجام شده در شیکه است. تراکنشهای جدید نیز در ادامه این زنجیره ثبت خواهند شد.
فعالیت به صورت ناشناس
از آنجا که در شبکه بلاک چین برای انجام یک تراکنش یا تبادل اطلاعات، نیاز به هویت حقیقی افراد نیست، اعضای شبکه بلاک چین، میتوانند با نام مستعار با هم معامله کنند. تنها در صورتی که طرفیت معامله به توافق رسیدند میتوانند اطلاعات واقعی خود را در اختیار یکدیگر قرار دهند.
ویژگیهای تامین امنیت بلاک چین چیست؟
در این بخش، راجع به ویژگیهایی صحبت میکنیم که تامین امنیت این سیستم را بر عهده دارند:
- دفتر کل
دفتر کل، زنجیرهای از بلوکهاست که اطلاعات آن تغییرناپذیرند. این دفتر، تمامی تراکنشهای یک بلاک چین را در خود ثبت میکند. پس از ثبت یک تراکنش، اطلاعات آن در تمامی گرههای دیگر نیز ثبت خواهد شد.
- زنجیرهای از بلوکها
بلاک چین، زنجیرهای از بلوکهاست که هر کدام از آنها، ارزش Hash بلوک قبلی را دارد و به این ترتیب یک زنجیره تشکیل میشود. یکی از مهمترین مواردی که به محافظت و امنیت دادهها کمک میکند، همین ویژگی است.
- حفظ حریم خصوصی افراد
از دیگر ویژگیهای مهم امنیتی در بلاک چین، این است که کاربران فقط قادر به مشاهده تراکنشهای تایید شده هستند. یعنی یک کاربر با بررسی دفتر کل، نمیتواند هویت سایر کاربران را تشخیص دهد. بلکه تنها میتواند روند انتقالها را مشاهده کند.
- رمزنگاری
در بلاک چین، اطلاعات با کمک الگوریتمهای مختلف رمزنگاری میشوند. اعضای شبکه تنها در صورت داشتن کلید رمز، میتوانند اطلاعات را دستکاری کنند یا تغییر دهند.
- قراردادهای هوشمند
این قراردادها، به شکل کدهای کامپیوتری نوشته میشوند و همانند قراردادهای کاغذی عمل میکنند. هر کدام از آنها در سیستم بلاک چین قوانینی دارند که استفاده کنندگان از این قراردادها، باید در مورد آنها به توافق برسند.
زمانی که توافق نامه مربوط به قرارداد، مشخص و کدنویسی شد، دیگر نیازی به واسطه نیست و تمام کارها به صورت اتوماتیک اجرا میشوند.
منظور از Node یا گره در بلاک چین چیست؟
ماشینهای متصل به هم داخل یک شبکه بلاک چین، Node یا گره نامیده میشوند. آنها نسخهای از پایگاه داده را در خود نگه داشته و اطلاعات را با هم به اشتراک میگذارند. کافیست نرم افزار بلاک چین مورد نظر را نصب کنید تا این امور به طور خودکار مدیریت شوند.
خوب است بدانید که تنها کامپیوترهایی که نسخهای از database را نگه میدارند، Node نیستند، بلکه هر چیزی که بتواند با شبکه مورد نظر رابطه برقرار کند، یک نود به شمار میرود.
بلاک چین چگونه کار میکند؟
دانستیم که Node های تشکیل دهنده شبکه به یکدیگر متصل بوده و هر کدام نسخهای از پایگاه داده را نگهداری میکنند. علاوه براین، اطلاعاتی درباره تراکنشها و بلاکهای تازه اضافه شده را نیز بین هم تبادل میکنند. اما بلوکهای جدید چگونه به دیتابیس اضافه میشوند؟
از آنجا که قدرت گرهها برابر است، برای تصمیمگیری عادلانه، به مکانیزمی جهت تعیین و مشخص کردن گرههای اضافه کننده بلوکهای جدید به بلاک چین، نیاز دارید. این سیستم باید تقلب را برای اعضا، بسیار سخت و پرهزینه کند و در مقابل، اعضای فعال را تشویق کند.
علاوه بر عدم نیاز به دریافت اجازه برای اضافه شدن به مجموعه، ساخت بلوکهای جدید نیز برای هر فرد امکان پذیر است، اما کاربران برای اینکه ثابت کنند کاملا درست و صادقانه فعالیت میکنند، باید سرمایه خود را در معرض ریسک قرار دهند. اگر فعالیت آنها درست باشد، این سرمایه منجر به کسب سود میشود و اگر تقلبی صورت گرفته باشد، بخشی از سرمایهشان از بین میرود.
بلوکها چگونه به هم متصل میشوند؟
در یک بلاک چین، آنچه بلوکها را متصل به هم نگه میدارد، فرایند Hashing است. هشینگ، شامل دریافت داده (بدون توجه به اندازه آن) و وارد کردن آن در یک تابع ریاضی به منظور تولید خروجی است. خروجی حاصل، Hash نام دارد و اندازه آن همیشه ثابت است.
در بلاک چین، امکان پیدا کردن دو قطعه داده متفاوت که Hash یکسانی برای آنها ایجاد شود، بسیار کم است. در واقع، کوچکترین تغییر در دادهها، یک خروجی کاملا متفاوت ایجاد خواهد کرد.
در سیستم بلاک چین، موضوع پایین بودن احتمال یکسان شدن خروجی دو ورودی متفاوت، اهمیت و ارزش زیادی دارد. به این ترتیب، هر بلوک میتواند با استفاده از Hash بلوک قبلی اتصال خود را با زنجیره برقرار کند.
انواع بلاک چین چیست؟
در یک تقسیم بندی کلی، بلاک چینها به 4 دسته تقسیم میشوند:
1. بلاک چین عمومی (Public)
در این نوع بلاک چین، برای دیدن تراکنشها، پیوستن گرههای جدید به شبکه و شرکت در تایید تراکنشها، هیچ محدودیتی وجود ندارد. هیچکدام از گرهها قدرت یا اختیار بیشتری نسبت به سایر گرهها ندارند و شبکه کاملا غیرمتمرکز است.
2. بلاک چین خصوصی (Private)
همه افراد به این بلاک چین دسترسی ندارند و فقط به Node های خاصی اجازه پیوستن به شبکه داده میشود. سطح امنیت، دسترسی و فعالیت هر گره نیز توسط یک بخش کنترل میشود.
3. بلاک چین کنسرسیوم (Consortium)
این مورد، یک شبکه نیمه متمرکز است که میتواند مدیریت و تبادل اطلاعات را بین چند سازمان مختلف انجام دهد، به این ترتیب، علاوه بر افزایش امنیت شبکه، سازمانها بهتر میتوانند منابع خود را مدیریت کنند.
4. بلاک چین هیبرید (Hybrid)
بلاک چین هیبرید، ترکیبی از بلاک چین عمومی و خصوصی است و ویژگی هر دوی آنها را دارد. در این سیستم، کاربران میتوانند اجازه دسترسی به اطلاعات خاصی را برای افراد مشخصی تعیین کنند. علاوه براین، میتوانند مشخص کنند کدام قسمت از زنجیره بلوکی برای همه قابل دسترس باشد و کدام بخشها به صورت خصوصی باقی بماند.
تفاوت پایگاه داده و بلاک چین چیست؟
یکی از تفاوتهای مهم بین یک پایگاه داده و بلاک چین، نحوه ساختار دادههاست. بلاک چین، اطلاعات را در گروههایی به نام بلوک جمع آوری میکند. بلوکها ظرفیت ذخیره سازی مشخصی دارند. وقتی ظرفیت آنها پر شود، بسته میشوند و به بلوک پر شده قبلی متصل میشوند. به این ترتیب، زنجیرهای از دادهها شکل میگیرد که با نام زنجیره بلوکی شناخته میشود.
بلاک چین، نوعی پایگاه داده اشتراکی است که در نحوه ذخیره اطلاعات، با یک پایگاه داده معمولی متفاوت است. این سیستم، دادهها را در بلوکهایی ذخیره کرده و سپس از طریق رمزنگاری آنها را به یکدیگر مرتبط میکند.
تفاوت دیگر این است که یک پایگاه داده معمولا دادههای خود را در یک جدول ساختاردهی میکند، در حالی که یک بلاک چین، دادههای خود را به وسیله قطعات و بلوکهایی که در کنار هم قرار گرفتهاند، ساختار میدهد.
محدودیتهای استفاده از بلاک چین چیست؟
برخی محدودیتهای بلاکچین به شرح زیر است:
- بلاک چین یک فناوری جدید و نوپاست و برای پذیرفته شدن و فراگیر شدن به زمان زیادی نیاز دارد.
- اغلب شبکههای بلاک چین مشکل مقیاس پذیری دارند. این موضوع باعث میشود در زمان شلوغی شبکه و افزایش تعداد تراکنشها، سرعت کم شود و کارمزدها افزایش پیدا کند.
- کوچکترین خطا یا مشکل نرم افزاری در قراردادهای هوشمند (Smart Contracts) و برنامههای غیرمتمرکز (DApps) میتواند منجر به از بین رفتن سرمایههای یک پلتفرم شود.
- ایجاد تغییر و به روز رسانی در پلتفرمهای غیرمتمرکز نسبت به سیستمهای متمرکز پیچیدگی بیشتری دارد. به روز رسانی در سیستم بلاک چین، فورک نامیده میشود و انجام آن، به زمان زیادی نیاز دارد. علاوه بر این، مراحل مختلفی باید طی شود تا همه اعضا موافقت خود را با انجام تغییرات اعلام کنند.
- از آنجا که بلاک چین یک فناوری جدید است، ممکن است دستکاریهای زیادی در قیمتهای اعلام شده اتفاق بیفتد که این موضوع، نوسان شدید قیمتها و افزایش ریسک فعالیت در این حوزه را به دنبال دارد.
سوالات متداول
فناوری بلاک چین چیست؟
فناوری بلاکچین یک دفتر کل دیجیتال امن، شفاف و تغییرناپذیر است که تراکنشها را در چندین کامپیوتر ثبت میکند و تغییر یا حذف دادهها را دشوار میسازد.
بلاک چین چه کاربردی دارد؟
کاربرد اصلی فناوری بلاکچین ایجاد یک رکورد امن، شفاف و تغییرناپذیر از تراکنشها و دادهها در یک شبکه است. این فناوری امکان اشتراکگذاری اطلاعات بین شرکتکنندگان را بدون نیاز به یک مرجع مرکزی فراهم میکند و تراکنشها و تعاملات همتا به همتا (peer-to-peer) را امکانپذیر میسازد. این دفتر کل مشترک میتواند برای ردیابی داراییها، مدیریت زنجیرههای تأمین، تسهیل پرداختها و ایجاد هویت دیجیتال امن و بسیاری از کاربردهای دیگر مورد استفاده قرار گیرد.
پرکاربردترین بلاک چینها در سالهای اخیر کدامند؟
موارد زیر از پرکاربردترین بلاکچینها محسوب میشوند:
- بیت کوین
- اتریوم
- سولانا
- بایننس اسمارت چین
- کاردانو
- ترون
سخن پایانی
همان طور که ملاحظه کردید، فناوری بلاک چین، یک سیستم ثبت اطلاعات است که اطلاعات ذخیره شده بر روی آن، در میان تمام اعضای شبکه به اشتراک گذاشته میشود. این سیستم، به عنوان یکی از راههای پیادهسازی فناوری DLT اولین بار با پروژهی بیت کوین به دنیا معرفی شد.